ارزشیابی توصیفی درس تربیت بدنی
ارزشیابی توصیفی درس تربیت بدنی
ارزشیابی توصیفی چیست؟
شیوه ای از ارزشیابی تحصیلی ــ تربیتی است که اطلاعات لازم، معتبر و مستند برای شناخت دقیق و همه جانبه فراگیران در ابعاد مختلف یادگیری، با استفاده از ابزارها و روش های مناسب مانند کارپوشه، آزمون ها (با تأکید بر آزمون عملکردی) و مشاهدات در طول فرایند یاددهی ــ یادگیری به دست می آید؛ تا براساس آن بازخوردهای توصیفی مورد نیاز برای کمک به یادگیری و یاددهی بهتر در فضای روانی و عاطفی مطلوب برای دانش آموز، معلم و اولیا حاصل آید.
اهداف ارزشیابی توصیفی
- اصلاح، بهبود و ارتقای فرایند یاددهی ــ یادگیری در کلاس، مدرسه، مراکز مکمل مدرسه و خارج از آن به ویژه از طریق افزایش تعامل مؤثر و سازنده بین معلم و دانش آموز.
- شناسایی و پرورش استعدادها، توانایی ها و علایق دانش آموزان با تکیه بر استعدادهای برتر هریک از آنان.
- توجه و کمک به رشد متعادل و همه جانبه شخصیت دانش آموزان.
- آگاه ساختن دانش آموز و اولیای وی از فرایند پیشرفت تحصیلی ــ تربیتی و جلب مشارکت آنان در بهبود عملکرد دانش آموز.
- ایجاد زمینه مناسب به منظور تقویت انگیزه یادگیری و پرورش استعدادهای برتر دانش آموزان از جمله خلاقیت و نوآوری و ایجاد مهارت خودارزیابی در دانش آموزان.
- تصمیم گیری در مورد ارتقای دانش آموزان به پایه بالاتر با حصول اطمینان از میزان تحقق اهداف آموزشی- تربیتی در چارچوب مقررات مربوط.
- تولید اطلاعات برای ارزیابی، اصلاح و تقویت برنامه ها و روش های آموزشی ــ تربیتی.
ویژگی های ارزشیابی توصیفی
- توجه به ارزشیابی به مثابه ابزاری برای یادگیری.
- تأکید بر معیارها و ملاک های موفقیت در فرایند آموزش.
- توجه به روند پیشرفت تحصیلی دانش آموز، به جای توجه افراطی به آزمون های پایانی.
- توجه به حیطه های مختلف یادگیری به جای تأکید صرف به حیطه شناختی.
- توجه به اقدامات اصلاحی، جبرانی و تکمیلی در فرایند آموزش.
- افزایش بهداشت روانی محیط یاددهی و یادگیری.
- ایجاد زمینه بروز و رشد خلاقیت در دانش آموز.
- توجه به تغییر مقیاس سنجش از کمی به کیفی.
- توجه به انتظارات برنامه درسی به جای توجه صرف به انتظارات کتاب درسی.
10. تأکید بر ارائه بازخوردهای پیوسته در فرایند آموزش.
11. استفاده از ابزارهای متنوع جهت جمع آوری اطلاعات از وضعیت تحصیلی دانش آموز.
12. تغییر ساختار کارنامه و تبدیل آن به کارنامه توصیفی.
13. تغییر در مرجع تصمیم گیرنده درخصوص ارتقای دانش آموزان: در این شیوه ارزشیابی، معلم و شورای مدرسه، به جای امتحانات پایانی، مرجع تصمیم گیری در ارتقای پایه تعیین شده اند.
نتایج مورد انتظار ارزشیابی توصیفی
- بهبود، دوام و پایداری یادگیری.
- افزایش علاقه به یادگیری.
- ایجاد نگرش مطلوب نسبت به مدرسه.
- افزایش بهداشت روانی دانش آموزان (اعتماد به نفس ، افزایش روحیه انتقادپذیری و کاهش اضطراب و...).
- تعمیق یادگیری از طریق افزایش مشارکت دانش آموزان در فرایند یاددهی ــ یادگیری.
- افزایش فرصت یادگیری از طریق مشارکت والدین در امر یاددهی و یادگیری.
- رشد و توانایی مهارت خودارزیابی.
- رشد مهارت خود اصلاحی و خود تنظیمی.
- افزایش مشارکت دانش آموزان و والدین در فرایند ارزشیابی تحصیلی.
10. توجه به اهداف سطوح بالاتر حیطه شناختی.
11. توجه به اهداف در حیطه های غیرشناختی.
توجه : جدول اهداف، نشانه های تحقق و سطوح عملکرد درس »تربیت بدنی «پایه های اول تا ششم دورۀ ابتدایی در دفتر ثبت شاخص های تربیت بدنی آورده شده است.
نمونهای از سطح و توصیف عملکرد و تجویز راهکارهای پیشرفت:
خیلی خوب (سطح عملکرد) : در انجام همه عملکرد های مربوط به مهارت های ورزشی (فوتبال، والیبال، تنیس روی میز و طرح طناورز)؛ آمادگی حرکتی- جسمانی؛ بهداشت و تغذیه ورزشی؛ ایمنی در ورزش و شرکت در بازی ها و فعالیت ها موفق است (توصیف عملکرد).نیاز به تجویز راهکار ندارد.
خوب (سطح عملکرد) : در انجام بیشتر عملکرد های فوق موفق است (توصیف عملکرد). انجام ورزش های پایه و گروهی و ... در ایام فراغت به سلامتی او کمک می کند(تجویز راهکارهای پیشرفت).
قابل قبول (سطح عملکرد) : در انجام برخی از عملکرد های فوق موفق است(توصیف عملکرد). با مشاهده برنامه های ورزشی از رسانه و ... به تمرین حرکات بپردازد(تجویز راهکارهای پیشرفت).
نیاز به تلاش(سطح عملکرد) : در انجام اندکی از عملکرد های فوق موفق است(توصیف عملکرد). انجام حرکات ورزشی زیر نظر مربی در کانون های ورزشی به او کمک می کند(تجویز راهکارهای پیشرفت).
ارزشیابی
ارزشیابی یکی از مهم ترین بخش ها در فرایند آموزش محسوب می شود و هدف از آن، انعکاس پیشرفت دانشآموزان و معلمان در تحقق اهداف برنامه درسی است.
ارزشیابی را فرایند منظم جمع آوری اطلاعات از یادگیری دانش آموزان و قضاوت در مورد حدود یادگیری تعریف کرده اند. براساس این تعریف، مشاهدات بی نظم و ترتیب از رفتار دانش آموزان را نمی توان ارزشیابی خواند و باید معلمان از آغاز برنامه آموزشی نسبت به تنظیم فرایند ارزشیابی برنامه ریزی کنند.
درستربیتبدنیوسلامتچگونهموردارزشیابیقرارمیگیرد؟
در ارزشیابی از عملکرد دانش آموزان، در حوزه تربیت بدنی و سلامت و قضاوت در مورد کیفیت عملکرد آنها بهره گیری از سه شیوه ارزشیابی ورودی، مستمر و پایانی ضروری است.
ارزشیابی ورودی:این شیوه از ارز شیابی به منظور آگاهی از میزان آمادگی جسمانی دانش آموزان و تشخیص مهارت های اولیه آنها در ورزشهای مورد نظر، صورت می گیرد.
مشاهده رفتار دانش آموزان در هنگام انجام فعّالیت های مرتبط و پرسش های شفاهی، ابزار مناسبی برای تشخیص در این نوع ارزشیابی است. معلمان می توانند از این شیوه برای شروع تدریس مطالب جدید استفاده کنند.
ارزشیابی مستمر: ارزشیابی مستمر یا تکوینی معادل فارسی »Formative assessment « به معنای سازنده و رشد دهنده است.
گاهی معلمان کلمه مستمر را با مکرّر اشتباه گرفته و ارزشیابی مستمر را انجام آزمون های مکرّر، قلمداد کردهاند. در حالی که مهم ترین ویژگی مستمر پویایی و گستردگی آن است و این ویژگی است که آن را از ارزشیابی پایانی و تشخیصی متمایز می کند.
اهمیت ارزشیابی مستمر در ارائه بازخورد به معلم برای طراحی فعّالیت های مناسب تر آموزشی است و معلمان نباید از ارزشیابی مستمر برای رتبه بندی و دسته بندی دانش آموزان استفاده کنند یا دانش آموزانی را به ناتوانی متهم کنند؛ بلکه انجام ارزشیابی مستمر باید به معلم و دانش آموز کمک کند تا بدانند در چه مرحله ای از پیشرفت یادگیری قرار دارند و برای پیشرفت بیشتر چه تمهیداتی باید اندیشیده شود.
با توجه به ماهیت مهارتی این درس و وجود فراوانی در تفاوت های فردی و تجارب پیشین دانش آموزان در فرایند یادگیری این درس، نقش و اهمیت ارزشیابی مستمر در درس تربیت بدنی و سلامت، بیش از ارزشیابی پایانی و تشخیصی خواهد بود.
ارزشیابی پایانی :ارزشیابی پایانی دانش آموزان در پایان هر نیمسال، در قالب فرم های زیر انجام می شود که مشتمل بر ارزیابی گروهی و انفرادی است و میانگین نمرات این دو ارزشیابی به عنوان نمره نهایی دانش آموز اعلام و در کارنامه وی ثبت خواهد شد.
ارزشیابی مستمر درس تربیت بدنی و سلامت چگونه صورت می گیرد؟
به طور کلی می توان گفت ارزشیابی را باید در چند مرحله دنبال کرد:
١. اهداف و انتظارات یادگیری در هر موضوعی را به خوبی و به دقت مدّنظر قرار دهید.
٢ . انواع فعّالیت های یادگیری دانش آموزان را در این درس دسته بندی کنید.
با توجه به رویکرد آموزشی این درس، فعّالیت های یادگیری دانش آموزان را می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:
الف( فعّالیت های انفرادی داخل مدرسه.
ب( فعّالیتهای گروهی داخل مدرسه.
ج( فعّالیتهای انفرادی خارج از مدرسه.
د( فعّالیتهای گروهی خارج مدرسه.
3. شیوه ها و ابزار مناسب سنجش و اندازه گیری هر فعّالیت را انتخاب کنید.
با توجه به تنوع مطالب و فعّالیت های یادگیری دانش آموزان در درس تربیت بدنی و سلامت سنجش از این درس نیز روش ها و ابزار متنوعی را می طلبد که صرف نظر از به کارگیری هر نوع ابزار و روش اندازه گیری توجه به یک سری نکات در سنجش و اندازه گیری این درس ضروری است.
نکات ضروری در سنجش درس تربیت بدنی و سلامت :
با توجه به رویکرد آموزشی این درس که فرایند محور است، همواره حدود عملکرد دانش آموزان باید سنجیده شود. بدین معنا که اگرچه به طور مثال، دانستن مطالب و مفاهیم مرتبط با بهداشت کفش و لباس ورزشی برای دانش آموزان ضروری است، ولی رعایت و به کار بستن اصول مرتبط با بهداشت در طول کلاس نیز مورد توجه قرار می گیرد.
سنجش، قابلیتی را که مدّنظر برنامه است، اندازه گیری کند. بدین معنا که به عنوان نمونه، در آموزش بسکتبال، به کارگیری مهارت ها در بازی از اهداف ضروری است. از این رو، هنگام سنجش مثلاً مهارت دریبل معلمان با به کارگیری این مهارت در طول انجام بازی نیز توجه نمایند و فقط عملکرد انفرادی دانش آموز در نمایش مهارت دریبل در فضای خارج از بازی را مورد سنجش قرار ندهند.
سنجش را به صورت مداوم و درهم تنیده با آموزش انجام دهند: بدین معنا که معلمان نباید دانش آموزان را از انجام فعّالیت های معمول تمرینی و یادگیری دور کرده و برنامه ای خاص سنجش را اجرا نمایند؛ بلکه در حین آموزش و تمرین به سنجش از قابلیت های مدّنظر بپردازند.
انتظاراتی که از سنجش دانش آموزان هست، در همان ابتدای آموزش مشخص گردد، نه در پایان آن؛ چرا که در این صورت دانش آموزان بر یادگیری موضوعات مهم از همان ابتدا تمرکز خواهند کرد.
سنجش موفقیت و عملکرد دانش آموزان را بارها و در شرایط مختلف اندازه گیری کند.
از چه ابزارها و شیوه هایی استفاده کنیم :
آزمون های مهارتی: آزمون های مهارتی معیارهای خوبی برای سنجش عملکرد در اجرای مهارت های بدنی هستند و عموماً آزمون های مهارتی، نسبت به ابزارهای مشاهده ای معیارهای پایاتری هستند و استفاده از آنها توسط معلم، هم بازی ها یا خود دانش آموز خیلی آسان است و معلمان می توانند ازانواع آزمون های مهارتی استاندارد و معلم ساخته استفاده کنند
آزمون های آمادگی جسمانی: آزمون های آمادگی جسمانی استاندارد، معیارهای خوبی اند که نشان میدهند دانش آموزان در چه سطحی از آمادگی قرار دارد و به دلیل داشتن مقیاس های هنجار معمولاًً استفاده از آنها برای معلم بسیار آسان است. البته آزمون های معلم ساخته از جمله آزمون های ایستگاهی نیز با توجه به اینکه می توانند همزمان چندین فاکتور آمادگی جسمانی را با صرف زمان کمتر از بازی کنند، در این برنامه کاربرد دارد.
چک لیست های مشاهدۀ رفتار: چک لیست ها، همان برگه های مشاهدات هستند و معلمان برای نشان دادن اینکه آیا دانش آموز به عملکرد خاصی رسیده است یا خیر، آنها را به کار می برد و یکی از مؤثرترین ابزارهای سنجش در تربیت بدنی هستند.
سؤالات پاسخ آزاد، آزمون های کتبی و شفاهی: با توجه به اینکه دانش آموزان در درس تربیت بدنی و سلامت با یک سری حقایق و اصول علمی حاکم بر این درس آشنا می شوند. از این رو، ارزیابی یادگیری دانش آموزان در این مباحث می تواند از طریق برگزاری آزمو نهای کتبی به صورت چهار گزینه ای یا سؤالات پاسخ آزاد و آزمو نهای شفاهی انجام پذیرد.
کارنمای فعّالیت های خارج از مدرسه: این کارنماها می توانند منعکس کننده فعّالیت های ورزشی خارج از مدرسه دانش آموزان باشند که توسط دان شآموز و با نظارت اولیای دانش آموزان کامل می شود.
دفتر گزارشات سرگروه ها: ثبت گزارشات سرگروه ها که در قبال دانش آموزان گروه خود مسئولیت دارند، می تواند به عنوان ابزار ارزشمند در سنجش به معلمان کمک کرده و در صرف وقت ایشان نیز صرفه جویی گردد.
آزمون های عملکردی در قالب پروژه: پروژه ها فعّالیت هایی اند که بدون تشکیل و اختصاص ساعات کلاس به آنها، برای تکمیل شان ممکن است هفته های زیادی با صرف زمان طولانی لازم باشد. در این برنامه بر انجام پروژه های گروهی در مباحث دانشی درس تربیت بدنی تأکید شده و ارائه پروژه ها در زمان مقرر، در قالب یک سخنرانی، تولید یک روزنامه دیواری، گزارش تحقیق درباره موضوعی خاص، نقاشی ، ضبط مصاحبه و مشاهده ها، توسط دانش آموزان انجام خواهد شد.
نحوۀ تدریس و ارزشیابی به روش پروژه:
در شروع هر نیمسال تحصیلی با توجه به طراحی برنامه آموزشی که در نظر دارید، فهرستی از عناوین موضوعات قابل بررسی مرتبط با مطالب فصل تربیت بدنی و سلامت تهیه کنید و در اختیار دانش آموزان قرار دهید تا هر گروه با مشورت و مطابق با ذوق و علاقه خود، موضوعی از این فهرست را انتخاب کنند. پس از انتخاب موضوعات توسط گروه، اشکال پروژه را به شرح زیر معرفی کنید و دانش آموزان را در انتخاب مناسب آنها راهنمایی کنید.
- مراجعه به کتب و منابع مطالعاتی و تهیه گزارش
- تهیه گزارشی از ضبط مشاهدات
- تهیه گزارشی از مصاحبه با افراد متخصص
- تهیه روزنامه دیواری، نقاشی35
- ساخت ابزار و وسیله آموزشی
برای هدایت و ارزیابی بهتر پروژه رهنمودهای زیر را به کار بندید:
- دانش آموزان را از اهداف و حدود انتظارات پروژه، آگاه کنید.
- والدین دانش آموزان را در جریان پروژه، هدف ها و انتظارات آن قرار دهید.
- از دانش آموزان بخواهید به طور گروهی برنامه کار خود را مشخص کنند و زمانی را با تأیید شما برای ارائه گزارش کار اعلام کنند.
- در طول نیمسال با دریافت گزارش مستمر بر فرایند انجام پروژه ها نظارت کنید.
- در زمان مقرّر به گروه دانش آموزان فرصت کافی دهید تا گزارش کامل کار خود را به کلاس ارائه دهند.
- برای ایجاد انگیزه بیشتر و ارج نهادن به تلاش های دانش آموزان در پایان هر نیمسال تحصیلی با برپایی نمایشگاهی پروژه های برتر را در سطح مدرسه معرفی نمایید.
- پس از ارائه پروژه ها آنها را به طور مناسب بایگانی کرده و در اختیار دانش آموزان سال های آینده قرار دهید.
- دانش آموزان را بر اساس فهرست انتظارات ارزشیابی کنید.
خودارزیابی: اگر از دانش آموزان خواسته شود تا خود درباره عملکرد و فعّالیت های یادگیری خویش فکر کنند، کمک مؤثری به یادگیری آنها خواهد کرد در این روش آنها قادر خواهند بود تا آنچه را که فراگرفته اند ارزشیابی کنند و فرصت می یابند تا ضمن تشخیص خطاها و ضعف های خود آن را اصلاح کنند.
٤ . اطلاعات جمع آوری شده را بررسی و جمع بندی کنید و برای کمک به دانش آموزان در رفع نقایص و ورود به مرحله بعد آموزش تصمیم گیری کنید.
٥ . در این مرحله دربارۀ پیشرفت و نقاط قوّت و ضعف دانش آموزان با توجه به ملاک ها و معیارها، جمع بندی و قضاوت می شود و این قضاوت می تواند در قالب نمره برای ارائۀ گزارش به دانش آموز، والدین یا مسئولان به کار گرفته شود.